Vaak wordt gedacht dat castratie of sterilisatie met het geslacht van het dier te maken heeft. In de diergeneeskunde duidt sterilisatie of castratie op uit te voeren operatie.

De gevolgen van castratie en sterilisatie kunnen voor een dier verschillend zijn.

Wat is castratie?

Castratie is het verwijderen van de zaadballen (testikels) of eierstokken. Castratie kan dus zowel bij mannetjesdieren als bij vrouwtjesdieren plaatsvinden. Het verwijderen van de eierstokken noemen we ook wel ovariëctomie.

Door het verwijderen van de geslachtsorganen kan een dier geen nageslacht meer voortbrengen en valt tevens de productie van geslachtshormonen bijna geheel weg. Deze procedure heeft dus effect op de voortplanting het gedrag van een dier.

Castratie eierstok
De verwijderde eierstok van een teef.
De verwijderde testikel van een kater.

Wat is sterilisatie?

Sterilisatie is het onderbreken van de zaad- of eileiders en kan dus ook bij zowel mannetjes- als vrouwtjesdieren plaatsvinden. Het onderbreken van de zaadleiders noemen we ook wel vasectomie. Het onderbreken van de zaad- of eileiders heeft uitsluitend gevolgen voor de voortplanting: de dieren kunnen geen nageslacht meer voortbrengen. Omdat eigenaren hun dier vaak om meerdere redenen laten helpen dan alleen het voorkomen van nageslacht, wordt sterilisatie amper toegepast.

Waarom wordt een dier gecastreerd of gesteriliseerd?

Allereerst kan er een medische noodzaak zijn om te steriliseren/castreren. Denk daarbij aan een steeds terugkomende prostaat ontsteking bij een dier. Een castratie is een effectief middel, omdat de prostaat zal slinken en niet meer tot problemen zal leiden.

Een medische noodzaak kan ook liggen in de aantasting van een van de organen door een tumor.

Een niet medische noodzaak kan ontstaan, indien de verwachting is dat door de sterilisatie/castratie een gedragsverandering van het dier wordt geëffectueerd. Veelal heeft deze ingreep alleen het gewenste effect indien de ingreep op jonge leeftijd plaats vindt. 

Honden

Sommige honden worden om medische redenen gecastreerd. Veel vaker kiezen hondenbezitters er echter voor hun hond te laten castreren om ongewenst gedrag tegen te gaan. Gecastreerde reuen zullen minder de neiging meer hebben om achter loopse teefjes aan te lopen en kunnen andere reuen beter gaan verdragen. Bij teven verdwijnt de loopsheid en wordt eventuele (schijn)dracht voorkomen. Bij teven wordt tevens de kans op het ontwikkelen van tumoren aan melkklieren verminderd. Vaak wordt gesteld dat het beter is om een teefje eerst een nestje te laten krijgen voor castratie. Echter is vroeg castreren juist beter. Dit wordt verderop uitgelegd.

castratie hond teef
Een teef wordt gecastreerd.

Katten

Naast de medische redenen, laten eigenaren hun kat vaak castreren om ongewenste nesten te voorkomen. Bij katers wordt het ongewenst gedrag, als sproeigedrag verminderd.

castratie kat kater
Een kater wordt gecastreerd

Konijnen

Rammelaars (mannetjeskonijnen) worden vaak gecastreerd, zodat ze samen met een voedster (vrouwtjeskonijn) kunnen worden gehuisvest, zonder dat er nestjes komen. Daarnaast worden vrouwtjeskonijnen vaak gecastreerd om baarmoederproblemen te voorkomen. Konijnen staan hier berucht om: een studie heeft aangetoond dat bij bepaalde rassen 50-80% van de vrouwelijke dieren van vier jaar of ouder baarmoedertumoren voorkomen. Een andere studie toonde aan dat bij 60% van dieren boven de twee jaar baarmoedertumoren voorkwamen.

Cavia’s

Cavia’s worden vaak gecastreerd om ongewenste nestjes te voorkomen als men zeugjes (vrouwtjescavia’s) en een beertje (mannetjescavia) bij elkaar wil zetten. Daarnaast krijgen ongecastreerde zeugjes vaak cysteuze eierstokken, met kaalheid en andere gezondheidsproblemen tot gevolg.

Op welke leeftijd kan ik mijn dier het beste laten castreren?

Honden

Castratie kan al op jonge leeftijd. Bij teefjes is de kans op urine-incontinentie groter als zij een OVH ( ovarihysterectomie= de gehele baarmoeder verwijderd) moeten ondergaan. Echter neemt de kans op melkkliertumoren toe als zij later (na de 2e loopsheid al) wordt gecastreerd. Daarom wordt geadviseerd een teefje na 2-3 maanden na de eerste loopsheid te castreren. Bij reuen wordt castratie meestal vanaf 6 maanden aangeraden, omdat dat cryptochordisme (het niet ingedaald zijn van de zaadballen) definitief kan worden uitgesloten.

Katten

Poezen kunnen het best voor hun eerste krolsheid gecastreerd worden. De adviesleeftijd voor castratie bij zowel katers en poezen is 6 maanden.

Konijnen

Konijnen zijn vanaf 3-5 maanden vruchtbaar. Het wordt toch aangeraden konijnen pas vanaf 4 maanden te castreren. De baarmoeder van de dieren is dan  bij de operatie beter te vinden door het vet dat zich hier ophoopt. 

Cavia

Een cavia kan na 4 weken al vruchtbaar zijn. Dan moet een nestje uit elkaar gehaald worden. Beertjes kunnen vanaf 2, maar liever na 3 maanden gecastreerd worden. Beertjes die gecastreerd zijn voordat ze geslachtsrijp zijn, blijven wat kleiner na de procedure.

Rat

Een rat is met 4 tot 6 weken geslachtsrijp. Dan moet een nestje uit elkaar gehaald worden. Er is hierna geen voorkeursleeftijd voor castratie. Om baarmoeder en melkklierkanker te voorkomen is jong castreren een dringend advies

Hoe gaat een castratie/sterilisatie in zijn werk?

Als een mannelijk dier wordt gecastreerd, worden beide zaadballen verwijderd. Bij een sterilisatie worden de zaadleiders doorgehaald en afgebonden. Als een vrouwelijk dier wordt gecastreerd, worden de eierstokken verwijderd. Bij een sterilisatie worden de eileiders doorgehaald en afgebonden. Het wondje op de buik is ongeveer 2 cm bij een poes tot maximaal 6 cm bij een zeer grote hond, meestal kleiner. Deze procedures gebeuren onder volledige anesthesie.

Castratiewond van een middelgrote teef.

De dag voor de operatie mag een hond of kat vanaf 18.00 uur niet meer eten; enkel water mag nog worden gegeven. Konijnen en knagers mogen voer en water blijven krijgen, omdat zij een ander maagdarmstelsel hebben dan honden of katten. Voor een operatie krijgt een dier eerst een injectie die het dier rustig maakt. Als het dier ontspannen raakt, wordt het dier verder verdoofd met gasanesthesie: isofluraan. Dit is een van de meest veilige methoden. De balzak bij het mannetje of de buik bij het vrouwtje wordt eerst geschoren, gewassen en gedesinfecteerd. De omgeving van het operatiegebied wordt met doeken afgedekt en de operatie kan beginnen. Tijdens de operatie wordt uw dier zorgvuldig gemonitord. Na de operatie wordt uw dier in een rustige, verwarmde omgeving gelegd om bij te kunnen komen. Ook nu wordt uw dier zorgvuldig bewaakt en gecontroleerd.

castratie kater bewaking
Een kater wordt nauwkeurig bewaakt tijdens zijn castratie.

Uw dier blijft na de operatie in principe minstens tot 17.00 uur op de praktijk. Hier krijgt uw dier, als het goed wakker is, eerst wat water en later kleine hoeveelheden voer. Konijnen en knagers krijgen direct na de operatie sondevoeding en glucose. Mannelijke dieren mogen vaak dezelfde dag nog naar huis. Vrouwelijke dieren ondergaan tijdens deze procedure een buikoperatie en moeten ter controle een nachtje blijven.

hond narcose uitslapen
Een hond ontwaakt uit de narcose.

Dieren die naar huis mogen, krijgen zo nodig antibiotica en pijnstilling mee. Na tien dagen moet het dier op controle komen en worden de hechtingen verwijderd. Tot het verwijderen van de hechtingen, moet het dier rustig aan doen en moet voorkomen worden dat het dier aan de hechtingen gaat zitten. Dit kan door middel van een kap, medical pet shirt of verband.

Ratten en muizen zijn berucht om het zorgvuldig loshalen van hun hechtingen. Deze dieren moeten dan ook extra in de gaten worden gehouden.

Wat zijn de voordelen van castratie?

Honden

  • Gecastreerde reuen lopen minder achter loopse teefjes aan
  • Gecastreerde reuen worden minder fel naar andere reuen
  • Gecastreerde reuen hebben minder de neiging om tegen iemand of iets op te rijden of om tegen iets aan te plassen
  • Gecastreerde reuen hebben minder last van ontsteking van de voorhuid die bij reuen voor kan komen
  • Een veel voorkomende goedaardige vergroting van de prostaat zal na castratie afnemen
  • Gecastreerde teven worden niet meer loops en niet meer (schijn)drachtig
  • Gecastreerde teven hebben minder kans op melkkliertumoren. Bij castratie voor de eerste loopsheid wordt deze kans met 92% verminderd; bij castratie voor de tweede loopsheid wordt deze kans met 74% verminderd en na de derde loopsheid wordt deze kans met 50% verminderd.
  • Gecastreerde teven hebben minder kans op suikerziekte.

Katten

  • Gecastreerde katers zullen niet meer sproeien (wat vaak binnenshuis gebeurt)
  • Gecastreerde katers gaan minder rondstruinen
  • Gecastreerde katers kunnen minder agressief worden. Dit verkleint tevens de kans op overdracht van FIV en FeLV, die door vechten worden overgedragen.
  • Gecastreerde poezen worden niet meer krols en (schijn)drachtig
  • Castratie verkleint de kans op latere aandoeningen aan het voorplantingsstelsel

Konijnen

  • Castratie bij zowel vrouwtjes als mannetjes voorkomt ongewenste nestjes
  • Gecastreerde voedsters hebben veel minder kans op baarmoederproblemen
  • Gecastreerde voedsters worden minder dominant en/of agressief

Cavia’s

  • Castratie bij zowel zeugjes als beertjes voorkomt ongewenste nestjes
  • Castratie bij zeugjes voorkomt cysteuze eierstokken en de daaruit voortvloeiende gevolgen

Wat zijn de nadelen van castratie?

Honden

  • Een castratie is een operatie; alle operaties brengen altijd operatie- en anesthesierisico’s met zich mee
  • Vrouwelijke dieren kunnen urine-incontinentie ontwikkelen. De kans hierop verschilt per ras
  • Na een castratie bestaat het risico op het ontwikkelen van obesitas: het voerregime moet worden aangepast
  • Bij teven van bepaalde rassen kan de vachtstructuur veranderen. Zij krijgen een zogenaamde puppycoat.

Katten

  • Net als bij honden, is er een operatierisico.
  • Bij sommige katten (als Siamezen) speelt de temperatuur een rol bij de kleur van de vacht. Voor een castratie wordt de vacht plaatselijk geschoren en daardoor kunnen na de castratie donkerdere haren terug groeien. Dit is echter van tijdelijke aard.

Konijnen, cavia’s, ratten en muizen

  • Net als bij de voorgaande dieren, zijn er operatierisico’s.

Wat is het effect van castratie op het gedrag van een dier?

Honden

Bij honden kunnen jonge teefjes die al wat vinnig waren, dit na castratie in versterkte mate vertonen. Reuen worden juist vaak rustiger.

Vaak wordt castratie aangeraden bij probleemgedrag. Voor u castratie overweegt, is het belangrijk eerst het gedrag te laten analyseren door een deskundige. Als het probleemgedrag niet hormoongerelateerd is, heeft castratie weinig zin.

Katten

Gecastreerde katers zullen sproeien achterwege laten.

Welke alternatieven zijn er voor castratie?

Honden

Net als voor mensen, bestaat voor teven een prikpil en een ‘gewone’ pil. Echter zijn deze middelen voor een teef erg schadelijk. Ze vergroten de kans op melkklier- en baarmoedertumoren, baarmoederontsteking en suikerziekte. Om deze reden passen wij deze methode in onze kliniek niet toe.

Als een teef in haar vruchtbare periode toch onverhoopt is gedekt, dan kan uw dierenarts dit behandelen.

Reuen kunnen tijdelijk onvruchtbaar worden gemaakt met een implantaat of door middel van injectie. Het effect van deze chemische castratie kan worden gebruikt om het effect van een echte castratie goed te voorspellen.

Katten

Voor poezen bestaat de poezenpil. Doordat de kans op bijwerkingen erg groot is, gebruiken wij deze methode niet in onze kliniek.

Is mijn dier direct na castratie niet meer vruchtbaar?

Een vrouwelijk dier is direct na castratie niet meer vruchtbaar. Een mannelijk kan dit nog wel enkele dagen (of weken) zijn, doordat er vrijwel altijd nog sperma aanwezig is in de prostaat en zaadleiders.